Samorządność to idea

O samorządności pisze Marcin Wałdoch ze Stowarzyszenia Projekt Chojnicka Samorządność.

Głównymi czynnikami decydującymi o istnieniu samorządności bądź też jej braku są:

a) stopień decentralizacji państwa,

b) skala udziału gmin w decydowaniu o przeznaczeniu środków z podatków od obywateli "małej ojczyzny",

c) możliwość samodzielnego wyboru władz danej społeczności spośród jej mieszkańców,

d) sprawowanie władzy nad precyzyjnie ustaloną powierzchnią terenu,

e) maksymalna ilość kompetencji (zadań własnych) związanych z wszelkimi dziedzinami życia realizowanymi na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego,

f) możliwość stanowienia aktów prawa miejscowego,

g) samodzielne określanie planów rozwojowych dla gminy,

h) wyodrębnienie majątkowe - rozróżnienie interesu samorządu od interesu państwa,

i) stopień uczestnictwa wspólnoty samorządowej w władztwie publicznym,

j) prawo do wolnego stowarzyszania się na terenie gminy,

k) prawo do wprowadzania danej jednostki samorządu terytorialnego w stowarzyszenia i związki jednostek samorządu terytorialnego,

l) prawo apelacji od decyzji aparatu rządowego/centralnego dotyczących danego samorządu do niezawisłych sądów.

W takim porządku rzeczy widać, że coś jednak umyka, a idea samorządności wydaje się być w tym ujęciu niedookreślona i wykraczająca poza "główne czynniki" ją jakoby warunkujące. Warto podkreślić, że współcześnie z takim ujęciem samorządności zgodziłaby się znaczna część prawników, politologów, a i nasz ustawodawca jest zgodny z taką interpretacją samorządności. Czego w tej jurystycznej koncepcji samorządności może brakować? Czy samorządność to faktycznie zaledwie te kilkanaście cech?

W moim ujęciu samorządność, wracając do pierwszego zdania to idea. Przez prawodawcę zredukowana do wymiaru pewnej pragmatyki życia państwa. Sama samorządność zaś, wykracza daleko poza ramy instytucjonalne i wiąże się z kulturą polityczną danej wspólnoty. To właśnie kultura polityczna formująca sposoby wykorzystania zasobów politycznych społeczności na danym terenie oraz jednoczesne kreowanie tych zasobów decyduje o kształcie samorządności w określonej przestrzeni społecznej. Tym samym dzięki takiemu ujęciu kwestii samorządności zyskujemy asumpt do zastosowania analogii w pojmowaniu społeczeństwa obywatelskiego i otwartego oraz samorządności w ujęciu społeczno-politycznym. Wynikiem tego będzie możliwość bliższego określenie cech, jakimi samorządność powinna się legitymować w ujęciu, którego prawodawca nigdy z powodów praktycznych nie zaimplementuje do systemu prawnego w danym państwie, ale też ujęcie to powinno być akceptowane przez kulturę polityczną i praktyki życia społeczno-politycznego danej wspólnoty. Do tych cech zaliczyłbym:

a) akceptacja przez lokalne władze krytyki jej działań wyrażanej przez obywateli,

b) konsensualne podejście władz lokalnych do kwestii problemów społecznych,

c) pełna transparentność działań i intencji samorządowców,

d) stwarzanie przyjaznego środowiska dla procesów lokalnej demokracji deliberatywnej,

e) działalność władz samorządowych zgodna z kapitałem kulturowym, charakterem i historią wspólnoty poddanej władztwu gminy,

f) ułatwianie równego dostępu do dóbr, zasobów, bogactw wytwarzanych na terenie danej wspólnoty każdemu jej mieszkańcowi,

g) zgoda na działalność społeczną i polityczną - zgoda na podejmowanie prób realizacji celów społecznych i politycznych wykraczających poza interpretacje "dobra wspólnego" w perspektywie władzy lokalnej,

h) rozwinięcie "kanałów rekrutacji" do tak zwanych elit politycznych wśród wszelkich środowisk i warstw społecznych danej wspólnoty,

i) brak represji miękkich - szkalowanie, szykanowanie za działalność społeczną i polityczną,

j) rezygnacja z tworzenia grup interesu przez lokalnych liderów życia społecznego, politycznego i gospodarczego na rzecz egalitarnego współdecydowania o przyszłości i zasobach gminy,

k) współdecydowanie obywatelskie o formach wykorzystania zasobów finansowych gminy - kreowanie tzw. budżetów obywatelskich,

l) zgoda władz samorządowych na bycie "pierwszym wśród równych", a nie utrzymywanie przymusu hołdowania instytucjom czy organom,

m) praca w jednostkach samorządu terytorialnego (ta z wyboru głosujących), jako służba i przywilej, a nie jako źródło prestiżu i władzy,

n) wszelkimi sposobami umożliwianie awansu społecznego i zawodowego każdemu, kto do takiego awansu dąży w ramach wspólnoty,

o) zachęcanie ludzi młodych do pracy na rzecz lokalnej społeczności i dążenia do osiągania awansu społecznego,

p) umożliwianie cyrkulacji elit w lokalnej wspólnoty bez siłowego blokowania stanowisk władzy przez organy, instytucje i grupy interesu,

r)  powszechna zgoda lokalnej wspólnoty na pluralizm, wielokulturowość, wieloobyczajowość i na wolność wyznań,

s) staranne oddzielenie jakichkolwiek praktyk religijnych od praktyk związanych z wykonywaniem władztwa publicznego,

t) w dyskursie publicznym unikanie tak przez władzę, jak i obywateli, struktur językowych naznaczających "inność", "opozycyjność" i "niestosowność",

u) unikanie wykorzystywania autorytetu sprawowanych funkcji dla celów określonych grup interesu czy też dążeń indywidualnych,

w) zgoda społeczności i władzy samorządowej na dynamiczne zmiany realizowanej polityki dostosowane do powstających żądań społecznych.

Marcin Wałdoch

Stowarzyszenie Projekt Chojnicka Samorządność